«Так, мы залатаем гэтыя дзіркі ў вокнах, у дахах, а душы як залатаць?» Маналог жыхаркі вызваленай Балаклеі пра тое, як жыць далей

Да вайны 50-гадовая Наталля Старасвецкая працавала ў Балаклеі швачкай і чакала нараджэння першага ўнука. Расійскія танкі на сваёй вуліцы яна ўбачыла 2 сакавіка. Пяць месяцаў жанчына разам з мужам і сваякамі пражыла ў акупацыі. З горада яна выязджала ў ліпені, а вярнулася 15 верасня. Прыехала на першым цягніку, які пусцілі. Праз месяц пасля вяртання яна расказала «Зеркалу» пра акупацыю, вызваленне і разважае, як жыць далей. Публікуем яе маналог.

«Як пойдзе дождж — я хапаю вядро і бягу збіраць тую ваду дажджавую. Страшны рэфлекс»

— Сын мой практычна ўвесь час быў у Харкаве. З яго мая вайна і пачалася, а пятай ранку. Ён жыў на канцавой станцыі метро «Герояў працы» ў шматпавярховіку на 14 паверсе. Тэлефануе і кажа:

— Мама, вайна пачалася.

— Сынок, — кажу. — хто табе сказаў?

— Мама, я гэта бачу з акна.

Два тыдні яны не маглі выехаць з Харкава з жонкай. Кажу: «Можа, вы ў метро пойдзеце». А ён кажа, што зайсці туды немагчыма ўжо — столькі людзей.

Ён сваю жонку адправіў у Чэхію. А яна цяжарная — першы дзіцёнак. І я думаю, як жа так: мая першая ўнучка народзіцца ў чужой краіне, калі я яе пабачу? Ці ўвогуле пабачу? Калі я гэтых чартоў рускіх і нярускіх бачыла, хацелася проста спытаць: «За што?» Людзі, якія ўсё гэта перажылі адказу не маюць.

Другога сакавіка, калі яны [рускія вайскоўцы] зайшлі ў горад, упершыню іх і пабачыла ў акно. Ішлі танкі калонай. Дзесь на першай сотні стаміліся і перасталі лічыць.

Потым са мной жыла ўся вялікая сям’я. Бо не маглі яны ў сваіх хатах заставацца, там былі прылёты: ні вакон, ні дзвярэй — нічога. Брат, сястра з сем’ямі, пляменнік — мы ўсе ў маёй двухпакаёвай кватэры жылі.

Голаду ў нашай сям'і не было: брат у першыя дні паспеў зняць грошы з карткі, мы маглі купляць ежу. Але самае мярзотнае тое, што яна была руская. Не хацелася нават яе есці, але што рабіць?

А вось з вадой была праблема. Я сябе лаўлю на тым, што зараз, як пойдзе дождж — я хапаю вядро і бягу збіраць тую ваду дажджавую. Страшны рэфлекс. Мы тапілі снег, каб папіць гарбату. Збіралі ваду з даху. Я піла з рэчкі. Мы не мыліся па колькі дзён, бо разумелі, што так цяжка здабытая вада не для мыцця, елі па чарзе з адной талеркі, каб не мыць. Вы ўяўляеце, да чаго нас гэта ўсё давяло.

Мы з дзецьмі малявалі. У мяне незакончаны рамонт быў, стаялі ў пакоі лісты гіпсакартону. Я дзецям фламастары дала, алоўкі і кажу: малюйце тут. Усё размалявалі. Зараз стаіць той ліст гіпсакартону з дзіцячымі малюнкамі. 2 сакавіка, калі рускія заходзілі ў горад, каб дзеці не баяліся — бо яны ж як і мы ўсё чулі, усё бачылі — каб хоць неяк іх адцягнуць я кажу, давайце выпусцім сценгазету: кожны абвёў сваю руку, напісаў сваё пажаданне. Ведаеце, каб хаця б на некалькі хвілін пабачыць дзіцячыя ўсмешкі, нечым іх заняць. У такім знаходзілі нейкую разрадку. Яна, тая сценгазета, так і вісіць у мяне на сцяне. І я яе не здыму. Прынамсі пакуль Пуцін той не здохне.

«Чаму ж ім тут не радыя — яны не маглі ніяк даўмецца: «Ну вы же так плохо жили»

Мы з братам ехалі на машыне: мая кватэра і іх будынак на розных канцах горада. На першым мосце стаіць танк, так страшна. Я падняла рукі, каб яны бачылі, што я не вайсковец, што я мірны чалавек. Кажу брату: «Едзь патроху». Вось мы едзем, едзем, а рускія вайскоўцы пасміхаюцца і машуць мне рукамі. Яны падумалі, што я іх вітаю. Заглядаюць у машыну: «Мы к вам с миром». Так хацелася сказаць: «Гэта называецца з аўтаматам, а не з мірам. Як на танку можна заехаць у чужую краіну і казаць «мы с миром»?» Тады я прамаўчала — страшна было.

На наступным мосце ўжо стаялі бураты. Праверка дакументаў, рэчаў на ўсіх блокпастах. Стаіць гэты вайсковец-бурат, а выгляд, пэўна, у мяне быў не найлепшы, дык ён кажа: «Вы, наверное, устали, вам, наверное, тяжело. Вы потерпите — скоро станет легче».Вось тут я ўжо не ўтрымалася: «Знаешь что, мне станет легче, когда ты обнимешь свою маму, а ко мне вернется моя семья. Вот тогда мне станет легче, когда ты отсюда уйдёшь».

А ў іх такое непаразуменне: чаму ж ім тут не радыя — яны не маглі ніяк даўмецца.

— Ну вы же так плохо жили… — кажуць.

— С чего вы это взяли? Пока вы не пришли, мы просто жили. У меня было всё: работа, семья, машина, квартира, дом — у меня всё было. А сейчас ты пришёл и у меня нет ничего, почему я должна радоваться?

— Вот у вас здесь националисты, — адказваюць.

— Я прожила тут 50 лет, я их не видела. Вы мне хоть одного покажите. Если меня будут называть националисткой, я буду считать это комплиментом, — кажу ім. Яны гэтага не разумелі. Абсалютна.

Праз горад прайшло вельмі шмат вайскоўцаў розных нацыянальнасцей. Асеціны, чачэнцы, бураты, тувінцы, да таго ж было шмат «элэнэраўцаў». Так разумею, тэрыторыя горада вялікая, ім цяжка было ўсё кантраляваць. З усіх, што былі, чамусь для мяне найбольш жорсткімі былі луганскія і данецкія. Можа, гэта нейкая крыўда на нас. Але вельмі агрэсіўныя яны былі, гэта адчувалася.

Была так званая «Росгвардия», як наша паліцыя, вось яны ўвесь час паўтаралі: «Мы к вам с миром». Казалі, што ў іх загад наладжваць стасункі з мясцовым насельніцтвам. Я думала: «Давай ты мне аддасі свой аўтамат, а потым будзем з табой наладжваць стасункі».

Праўда потым некаторыя з іх сапраўды прыходзілі без зброі. Намагаліся з намі неяк кантактаваць. Яны ж нібыта надоўга тут, трэба неяк жыць побач з намі, дык яны і спрабавалі размаўляць. Але гэта было вельмі цяжка, я разумею: мы ворагі. Я не магу з імі размаўляць, я хачу іх забіць, бо яны напалі. Што ты робіш у чужой краіне? Ты турыст? Дзе твая віза?

«Яшчэ адзін хлопец мне запомніўся, маладзенькі зусім. Ён казаў: «Я не стрелял ни разу»

Я яшчэ і да вайны карміла кошак у двары. Адзін раз вынесла ім ежу, гэта заўважыў нейкі рускі вайсковец, падышоў і кажа: «Давайце я вам дам ежы». Я аж раззлавалася, кажу, што сама сябе магу пракарміць. Праз некалькі дзён ён зноў падышоў і сказаў: «Не хочаце браць для сябе, вазьміце хаця б для кошак». І прыцягнуў цэлую скрыню рыбных кансерваў. Я прайшлася па суседзях, раздала, каму трэба было.

Яшчэ адзін хлопец мне запомніўся, маладзенькі зусім. Ён казаў: «Я не стрелял ни разу». І паўтараў гэта пастаянна. Я кажу: «Хочешь я тебя спрячу? Приходи с оружием, я тебя спрячу так, что никто не найдёт, буду тебя кормить. Придут наши — сдашься в плен, будешь живой».

Ён адмовіўся — яны вельмі баяліся палону. Ім спачатку расказалі казкі, што мы тут кепска жывем, што нас трэба ратаваць. А потым — пра тое, што ў нас у палоне ўсіх катуюць, ні ў кога няма шанцаў. Не ведаю, жывы гэты хлопец ці не, але ён увесь час падкрэсліваў, што не страляў. Хаця мне ад гэтага не лягчэй: гэта ён сёння не страляў, а заўтра? Ён усё адно ў чужой краіне са зброяй.

Такіх з якімі можна было паразмаўляць, было вельмі мала. Бадай толькі гэтыя два былі падобныя да людзей. А ўсіх астатніх я б ніколі не хацела сустрэць больш у жыцці.

Спачатку рабілі выгляд, што яны мірныя, а потым пачалі хапаць людзей. Гэта было жахліва. У мяне брат, пляменнік на той час былі — я іх фактычна хавала. Мы — жанчыны — хадзілі дабываць ежу і ваду, каб мужчыны не выходзілі з хаты, бо часта яны проста не вярталіся больш.

Быў такі эпізод: прыйшоў да нас патруль у кватэру з праверкай. Я адкрыла, яны патрабуюць: «Тэлефоны і пашпарты! Хто жыве ў кватэры?» Я кажу, што адна. Стаім у калідоры, а ў пакоі сядзяць хлопцы нашыя з тэлефонамі. Я разумею, што, калі зараз зойдуць у кватэру і пабачаць той тэлефон, з якога адпраўлялася тое, што нельга — то нам усім канец. Думаю: «Госпадзі, толькі б яны там не варухнуліся, толькі б не зазваніў той тэлефон…»

Але абышлося. Паглядзелі мае дакументы і паверылі. А, можа і самі баяліся: хто ведае, хто ў мяне там у кватэры.

У мяне ёсць знаёмая, яе сыночку тры месяцы. Яна нараджала ў Купянску, але ўвесь час была тут. Вы ўяўляеце, як цяжарную жанчыну гэтыя бураты выганяюць з дома, у двары стаіць танк, а ты жывеш проста ў школе. Маю сяброўку выгналі з хаты бураты, забралі нават ніжнюю бялізну. Не новую — папраную. І гэта людзі? Не, я не думаю.

Калі яшчэ было святло, яны хадзілі па дамах і карысталіся вайфаем. Аднойчы адзін з аўтаматам вельмі крычаў на мяне каля будынка, патрабаваў пароль ад вайфаю. Я казала, што не ведаю. Ён аўтамат наставіў, а я кажу: «Ну не ведаю і ўсё тут».

Тут жа нармальныя людзі жывуць: адразу ж многія дакладалі нашым: «Вось у тым будынку, на такой-та вуліцы, пасяліліся акупанты». І ім прылятала ад УСУ. Пасля таго, як рускія салдаты зразумелі, што робіцца, што ім няма дзе хавацца, тады вырубілі сувязь і інтэрнэт. Тады, канешне, стала больш складана.

Мы нават у горадзе не маглі стасавацца ніяк, апроч звычайнага кантакту. Каб дазнацца, ці жывы чалавек, трэба было пабачыць яго на ўласныя вочы. Сесці на ровар ці пешшу ісці да чалавека. Я за дзень праходзіла дзесь дзесяць кіламетраў, каб проста пабачыць знаёмых.

Але, магчыма, самае жахлівае не тое, што ваенныя тут хадзілі. У людзей з Харкаўскай вобласці вельмі шмат сваякоў там (маю на ўвазе ў Расіі). У мяне і самой яны там. Так хацелася нейкай падтрымкі, хаця б паразумення ад родных людзей. Не. Не было нічога…

«Аб'яўлялі цягнікі і нешта заскрыгатала ў калонцы. Малое падае на падлогу і крычыць: «Мамачка, «Грады»!»

Пасля таго, як да нас у кватэры прыйшоў патруль, сваякі, з якімі мы жылі, вырашылі, што трэба ім выязджаць. Тады горад быў яшчэ не заблакаваны. У нас было 15 дарослых, тры сабакі, дзве кошкі і трое дзяцей. Брат на сваёй машыне. Дзяцей адпраўлялі першымі наўпрост з чужымі людзьмі. Спачатку да Змяёва, там ужо валанцёры дапамагалі да Харкава дабрацца і далей. Сястра мая даехала да Польшчы, пляменніца з дзецьмі ў Эстоніі. Адчуваю велічэзную ўдзячнасць ўсім людзям, што дапамагалі. Мы бы самі не справіліся.

Калі ўжо дзяцей адправілі, стала лягчэй. Уявіце, пяць гадоў дзіцёнку, ён ужо ў Харкаве на вакзале, холадна. Аб’яўлялі цягнікі і нешта заскрыгатала ў калонцы. Малое падае на падлогу і крычыць: «Мамачка, «Грады»!» І гэта да нас з мірам прыйшлі… Дзяўчынка яшчэ тры месяцы малявала выключна чорнымі фарбамі.

Я сама выязджала ў сярэдзіне ліпеня. Разумела, што больш не магу стрымлівацца, што я на іх ужо кідаюся. Мне хацелася казаць у твары ўсё, што я пра іх думаю. Часам я так і рабіла. Я разумела, што мая псіхіка проста не вытрымлівае.

Але ў мяне быў выбар: ці паехаць да сына і яго жонкі, ці застацца з мужам. Я зразумела, што муж моцны, ён будзе трымацца, а дзіцё — ёсць дзіцё, я не змагу жыць, калі не змагу яго бачыць, абдымаць. І вось паехала, а муж застаўся. А калі сувязі не было — я не ведала, куды сябе падзець. Хоць адно слова пачуць, яму трэба было шукаць кропкі ў горадзе, дзе сувязь лавіла: трэба пранесці туды тэлефон — а мужчын абшуквалі пастаянна. Яго таксама на ўсіх блокпастах спынялі, распраналі, шукалі татуіроўкі. Яму 65, ужо на пенсіі, але правяралі па паўгадзіны. Гэта яму трэба было праходзіць, каб сказаць хоць слова, што жывы. І як цяжка было перажыць дзень, калі ён не званіў. Я толькі выехала і адразу зразумела: то была памылка. Як я магла яго пакінуць? Я пытала ў мужа, як ён гэта ўсё перажыў адзін. Ён распавёў, што размаўляў з кошкай, з мэбляй.

Вярнулася я ўжо ў вольны горад. Першым цягніком 15 верасня. Я так удзячна нашым узброеным сілам. Часта думаю пра бацькоў тых хлапцоў, што нас вызваляе, абараняе. Як ім пакланіцца, як ім дзякаваць за тое, што яны выхавалі такіх дзяцей, такіх, што ідуць і ратуюць чужыя жыцці. Так, краіна наша агульная, але ж жыцці чужыя, а аддаюць яны свае. У нас неймаверныя людзі.

Іду цяпер горадам, бачу людзей: знаёмы жывы — дзякуй Богу! І зараз выбухі ёсць, людзі ўсё яшчэ гінуць. Здавалася б усё, мы не ў акупацыі — а вайна та не скончылася. Сын так і застаўся ў Харкаве. Кожная мая раніца пачынаецца з таго, што чытаю навіны: колькі раз прыляцела і ў які раён Харкава. Адзін званок, пачуць голас — і ўжо лягчэй.

Мне пашанцавала: у мяне ёсць кватэра. Ну, няма вакон — гэта дробязь. А вось як тым людзям, у якіх няма будынка, у каго няма родных больш, у каго загінулі дзеці. Вось таму няма ў людзей поўнага шчасця ад таго, што нас вызвалілі.

У мяне нядаўна замежныя журналісты спыталі, чаму такія людзі непрыветныя і панурыя ў Балаклеі, хоць нас і вызвалілі. Я сама цяпер часта думаю пра гэта.

Паглядзіце вакол: мы ведаем дакладна, што гэта рабілі рускія, бо абмяркоўвалі ж паміж сабою. Напрыклад, жывем у розных раёнах горада, дык людзі чуюць: там выхад, там прылёт. Супастаўлялі час, калі гэта траплялася. Яны рабілі гэта наўмысна, каб потым сказаць, што гэта Украіна бамбіць. І такіх руйнаванняў па горадзе вельмі шмат. Жывуць людзі з гэтым, жылі і пад абстрэламі. Навучыліся, нават дзеці, з гэтым жыць.

Цяпер жа, мне так здаецца, людзі не ведаюць, як быць далей. Жах, што быў падчас акупацыі перажылі дзякуючы таму, што верылі, што трэба проста выжыць, трэба пачакаць. Дачакаліся перамогі. А што з гэтым цяпер рабіць — не ведае ніхто.

Зараз настолькі ўсе… Нават не ведаю, як гэта апісаць. Я адчуваю, што яны скралі ў нас вельмі шмат. Так, мы залатаем гэтыя дзіркі ў вокнах, у дахах, а душы як залатаць?! Яно ж баліць. Калі глядзіш на дзіця, у якога скралі дзяцінства, глядзіш на старых людзей, якія нават і ўявіць не маглі…